Zodra je verhaal vastere vormen gaat aannemen, wordt het belangrijk om eens goed te gaan kijken naar het beginpunt. Bij het schrijven van een schets maakt het namelijk nog niet uit. Je begint gewoon ergens en zonder al te veel na te denken schrijf je verder. Pas bij het herschrijven van je schets wordt het tijd om kritisch naar het beginpunt te kijken.

Vaak willen schrijvers veel informatie stoppen in de eerste regels om de lezer uit te leggen in wat voor situatie ze terecht komen. Maar, zoals je in de vorige lessen al meerdere malen hebt gelezen, willen we de lezer een doos met puzzelstukjes geven die ze zelf uit moeten zoeken en in elkaar moeten gaan passen.

Vaak kun je de eerste regels van je schetstekst schrappen. Die eerste zinnen hebben jou als schrijver geholpen om in je verhaal te komen tijdens het schrijven, maar zijn minder sterk als start van een verhaal voor de lezer.

Maak eens de vergelijking met een filmpje. Bij een filmpje druk je op play en het filmpje start. Je ziet bijvoorbeeld een vrouw die met een taart met brandende kaarsjes vanuit de keuken de woonkamer inloopt en ‘lang zal ze leven’ begint te zingen, op de voet gevolgd door een man. De camera beweegt zich mee met de vrouw en je ziet een kring van mensen rond een tafel die invallen in het lied dat de vrouw is gestart. Je ziet een glunderend kind met een feestmuts op aan de tafel zitten. De man neemt plaats op een lege stoel aan de tafel en de vrouw zet de taart voor het kind neer. Etc.
Je hebt als kijker geen idee wat er daarvoor is gebeurd. Voor die eerste secondes film. Al is de setting duidelijk: het is een kinderverjaardag met familie en vrienden. Maar wat er gebeurde in de keuken tussen de man en de vrouw voordat ze de kamer in kwamen, daar heb je geen weet van. Wie weet hadden ze ruzie toen de vrouw de kaarsjes aanstak. Of hadden ze elkaar gepassioneerd staan zoenen vlak voor de vrouw de taart oppakte om de woonkamer in te lopen. Tijdens het verloop van de film zal er meer duidelijk worden over de relaties van de mensen, de verhoudingen en zullen de gebeurtenissen zich ontvouwen.

In een geschreven scéne willen we hetzelfde ervaren. De lezer wil midden in een scène vallen, gelijk in de actie en door de dingen die gebeuren (bewegingen, handelingen, interne monoloog van de hoofdpersoon, dialogen tussen de personages) gaan begrijpen en ervaren wat er aan de hand is, zonder dat het aan hem als lezer wordt uitgelegd.

Het verschil tussen uitleg en actie is veel duidelijker te herkennen in film. In een film kan er gebruik worden gemaakt van een tekst die over het scherm rolt, een voice-over of iemand spreekt in beeld tegen de camera wat er is voorgevallen. Dit zijn de drie opties in film om extra informatie te geven aan de kijker. Maar veruit de meeste film(pje)s hebben dit niet.

Scroll eens door de filmpjes die je zelf hebt gemaakt met je telefoon. Je hebt op de rode knop gedrukt en bent gaan opnemen, omdat je wat er gebeurde, wilde vastleggen. Je hebt waarschijnlijk geen uitleg gegeven (terwijl de opname liep) aan de toekomstige kijkers van het beeldmateriaal. Je hebt ze niet verteld wat er daarvoor is gebeurd en je hebt vast niet de mensen voorgesteld die je op beeld nam of de relaties tussen mensen duidelijk gemaakt. Je drukte gewoon op de rode knop en filmde dat wat er op dat moment gebeurde.

In een film(pje) start je dus gelijk in de actie. En dan bedoel ik niet het soort actie als in een vechtscène, waarin iemand een stoot voor zijn neus krijgt. Het kan net zo goed een bejaarde vrouw zijn die in haar stoel voor het raam zit en kijkt naar een stille straat met bomen vol in blad, terwijl er een traan over haar wang rolt. Als het een filmpje was geweest, hadden dit de eerste secondes kunnen zijn, nadat de rode knop werd ingedrukt. Het is een actie, ook al gebeurt er fysiek weinig. Als een voice-over vervolgens zegt, dat deze mevrouw tevergeefs zit te wachten op haar volwassen dochter die ze al maanden niet heeft gezien, dan is het een uitleg. Met de beelden van de actie alleen kunnen we als kijker namelijk nog niet afleiden wat er aan de hand is. We kunnen slechts gissen naar de reden waarom deze vrouw naar buiten kijkt en een traan laat. Zonder voice-over zal het daarna met beeld en actie duidelijk gemaakt ‘moeten’ worden wat er aan de hand is. Bijvoorbeeld doordat de bejaarde mevrouw moeizaam opstaat en naar de telefoon loopt, haar dochter belt en vraagt wanneer ze eindelijk eens langskomt. De stem aan de andere kant van de telefoon zegt kortaf dat ze het veel te druk heeft, dat ze toch al beloofd heeft om met kerst langs te komen en dat ze nu echt moet ophangen, omdat er op haar wordt gewacht.
Door die acties begrijpen we als kijker waarom de vrouw verdrietig is zonder dat het is uitgelegd. Dit is wat er bedoeld wordt met ‘show, don’t tell’. Tell is de voice-over bij een film, de persoon die tegen de camera spreekt tegen de kijker of de tekst die over het beeld rolt. Show is de actie zelf. De camera die registreert wat er gebeurt.

In een geschreven tekst is het moeilijker om uitleg en actie van elkaar te onderscheiden, omdat je alleen gebruik maakt van woorden. Je zult per zin goed moeten kijken om erachter te komen of het een actiezin is of een uitlegzin. Zeker in de allereerste regels van je verhaal is het belangrijk om in de actie te starten, zodat je de lezer direct meetrekt je verhaal in.

Heb je moeite om een sterk beginpunt te vinden? Begin je scéne dan met een gesproken zin.

OPDRACHT 10:
Zoek in je schetsversie van je verhaal tussen de eerste zinnen (of eerste twee alinea’s) naar het punt waarom de actie begint. Vanaf welk punt zit de lezer ín het verhaal alsof hij als observator of camera aanwezig is in de scène? Onderscheid de helicopter- en uitlegzinnen waar de lezer nog boven het verhaal hangt van het punt waar je verhaal overgaat tot actie. Die zinnen daarvoor verwijder je. Dat klinkt heftig, maar je verhaal zal alleen maar sterker wordt als je die zinnen schrapt..

Loop vervolgens je hele schets door. Op welke plekken in je verhaal ontbreekt de actie en wordt er gehelicopterd. Zet de lezer met zijn beide benen op de grond in je verhaal door dat wat je wilt vertellen, om te zetten in actie.

TERUGKOPPELING
Stuur mij je nieuwe begin van je verhaal (tekst graag in de mail zelf, niet als bijlage). Zoals ik vorige week al zei reageer ik niet op iedere opdracht die je instuurt, maar ik kan wel je voortgang volgen, zodat ik gericht kan analyseren op het moment dat ik jouw verhaal aan het behandelen ben om jou van feedback te voorzien.

Mail naar: team@sietskescholten.nl

Heel veel schrijfplezier!

Lieve groet,